Sublieme sluipmoord op Salome
Met spanning werd uitgezien naar hoe Ivo van Hove en Daniele Gatti de shockerende 'Salome' van Strauss zouden aanpakken. De première werd een triomf voor beiden.
Lugubere necrofilie, lillende lijkenschennis. Wie zoiets verwacht in Richard Strauss' nog immer schokkende 'Salome' (1905) kan bij de nieuwe enscenering van Ivo van Hove voor De Nationale Opera verlekkerd aan zijn trekken komen. Bloed en horror in overvloed, weerzin gegarandeerd. Maar het van de romp gescheiden hoofd van de profeet Jochanaan, waarmee zo menige Salome in het verleden rolde, voetbalde of copuleerde blijft bij Van Hove achterwege. Dank en hulde.
Want dat gedoe met dat hoofd, meestal een niet zo goed gelijkende Madame Tussaud-kop van de Jochanaan-zanger in kwestie, dat hebben we nu wel gezien. In deze enscenering, die vrijdagavond in het Holland Festival met tumultueus succes in première ging, ligt niet alleen Jochanaans hoofd in een met bloed gevuld bassin, maar zijn hele nog stuiptrekkende lichaam. Het is weliswaar een body double van zanger Jevgenji Nikitin, maar het werkt fantastisch. Salome's wraak- en genotzuchtige slotgezang boven, en op deze leegbloedende man die haar durfde af te wijzen, levert even gruwelijk als fascinerend theater op.
Het is bijna ondraaglijk met hoeveel precisie, ongehoorde detailwerking en overzicht Gatti de spanning opvoert
Het schokt vooral zo omdat Van Hove zich daarvóór mooi inhoudt, met de koele maatpak-esthetiek die we van hem kennen. Het is zodoende Van Hove's avond, maar het is ook de avond van Malin Byström, die als Salome alle verwachtingen inlost, én het is Daniele Gatti's avond. Het is vooral dat - Gatti's avond. De Italiaanse maestro ontpopt zich als sublieme sluipmoordenaar die zijn zevenmijlslaarzen heeft thuisgelaten en op zachtlederen mocassins stilletjes door de partituur schuifelt.
Explosie
Dat doet hij met zijn eigen supersonische Concertgebouworkest, dat hem op de voet volgt als een dure Maserati waarvan het gaspedaal nooit helemaal ingetrapt wordt. Net als Van Hove op de bühne houdt dus ook Gatti in de bak zich in. Het is bijna ondraaglijk met hoeveel precisie, ongehoorde detailwerking en overzicht Gatti de spanning opvoert - beetje bij beetje, tergend terughoudend. Pas als het volgens hem echt niet anders meer kan, gaat het plankgas en explodeert de boel. Het effect is verpletterend en als luisteraar ben je compleet buiten adem.
Die eensgezinde aanpak van Van Hove en Gatti levert personages op die in deze opera nu eens geen karikaturale trekjes hebben en die in elke maat van de monstrueuze partituur hoorbaar blijven. Vooral voor de Zweedse Malin Byström pakt dat wonderbaarlijk goed uit. Ze zingt hier haar eerste Salome en Gatti draagt haar op handen naar dat verbluffende einde. Vocaal en theatraal is Byström de gedroomde Salome. Dat in haar ook nog een danseres verstopt zit, is mooi meegenomen. Zelf houdt ze tijdens de sluierdans haar kleren aan, maar haar alter ego, liefdevol met de profeet op film dansend, is volledig naakt - mooi hoe Salome's fantasie hier in beeld gevangen wordt.
Weerzinwekkend
Van Hove's regie zit vol met dit soort subtiele vondsten. Jochanaan raadt Salome aan op zoek te gaan naar Hem die haar zonden kan wegnemen. Hij bevindt zich in een bootje op het meer van Galilea, zingt hij. Op dat moment omhelzen de twee elkaar liefdevol en lang. In Willy Deckers enscenering van voor het Gergjev Festival gebeurde dat destijds ook, maar Van Hove werkt het nog geraffineerder uit.
Het Holland Festival en De Nationale Opera hebben er een legendarische voorstelling voor de archieven bij
Het doorkijkje naar de sjieke paleiswereld op de achtergrond, waar men verveeld in mobieltjes kletst of er op tuurt, wordt steeds kleiner tot het helemaal verdwijnt. Iedereen is dan gevangen in een donkere schijnwereld waar de maan bloedrood kleurt en uiteindelijk verduistert. Het weerzinwekkende van Salome's bloederige paringsdans ligt hier meer in het feit dat al die mensen gedwongen moeten toekijken.
Vocaal gaat alle aandacht uit naar Byström, en zo hoort het ook. Maar Lance Ryan is als Herodes een waardige tegenspeler, en niet zoals vaak een schreeuwerig typetje. Doris Soffel doet als Herodias haar trucje, maar doet dat nog steeds erg goed. De ruige, getatoeëerde Nikitin is vocaal een wat eenkleurige Jochanaan, maar de kleinere rollen, van de vijf joden tot aan de page en Narraboth, zijn voorbeeldig gecast.
En zo hebben het Holland Festival en De Nationale Opera er een legendarische voorstelling voor de archieven bij. Het is de tweede festivalvoltreffer van Gatti, die drie jaar geleden van Verdi's 'Falstaff' al net zo'n sublieme belevenis maakte.
Nog t/m 5 juli.
Salome
De Nationale Opera/Holland Festival
★★★★★