Guy Joosten neemt afscheid van België met ‘Cardillac’, een vlechtwerk van erotiek, geweld en kunst
Een bij ons nauwelijks bekende maar ijzersterke en gebalde opera in een interpretatie die nooit verveelt en toch heel diep in het werk dringt: Guy Joosten heeft met Cardillac van Paul Hindemith een waardig afscheidscadeau aan Opera Vlaanderen afgeleverd.
Hindemiths opera Cardillac is bij ons nauwelijks bekend: de laatste opvoering in België is al meer dan veertig jaar geleden. Na de première in 1926 was het heel populair in Duitsland, tot de nazi’s het klasseerden als “ontaarde muziek”. Het stuk is gebaseerd op een novelle van de romantische auteur E.T.A. Hoffmann, Das Fräulein von Scuderi, over een goudsmid die iedereen vermoordt die een van zijn juwelen koopt. Eigenaardig onderwerp, vindt u? Daar had Hoffmann een patent op en voor Hindemith was het de gelegenheid om er een expressionistisch drama uit te distilleren.
Dat expressionisme is Joostens eerste inspiratiebron. Duistere, flitsende massataferelen die verdubbeld worden in videobeelden roepen de sfeer op van de films van W.F. Murnau of Fritz Lang. Gebaren worden gestileerd of uitvergroot. Stereotiepe personages uit de karikaturen van schilder George Grosz – de fat, de hoer, de chique madam, de officier – bevolken de bühne. Maar Joosten doorbreekt het referentiekader met radicale ingrepen. De koning der goudsmeden smelt met Lodewijk XIV samen tot één personage: Cardillac in vol ornaat op zijn berg van goud. De chambre ardente – de Franse vorm van de inquisitie – wordt, mede door het ingenieuze decor van Katrin Nottrodt, één met het bed van de geliefden en met het atelier van Cardillac: erotiek, geweld en kunstenaarschap liggen dicht bij elkaar.
Joosten scoort als het ware op drie niveaus: zijn interpretatie is tegelijk origineel, dieper gravend dan de blote tekst én trouw aan de geest waaruit het stuk ontstond
Erotisch entertainment
Die ingrepen zijn veel meer dan vondsten: door de soepelheid van de personages en de vereniging van liefde en dood krijgt het stuk pas psychologische diepgang. Dat Joosten daarbij ook voor enig erotisch entertainment zorgt verhindert dan weer dat het al te zwaar wordt. En dat hij van Cardillac in de slotscènes een uitgeklede, infantiele King Lear maakt, tilt diens waanzin naar een engelachtig-naïef niveau. Joosten scoort als het ware op drie niveaus: zijn interpretatie is tegelijk origineel, dieper gravend dan de blote tekst én trouw aan de geest waaruit het stuk ontstond.
Op het eerste gezicht lijkt Hindemiths muziek nagenoeg los te staan van het dramatische gebeuren: een opeenvolging van strakke, aan de barokmuziek ontleende vormen, die aan de virtuositeit van Bach doen denken. Zangstemmen dialogeren in een polyfoon vlechtwerk met instrumenten uit het orkest en contrasteren heftig met indrukwekkende uitbarstingen van koor, blazers en percussie. Soms is de partituur ronduit geniaal, zoals in de pantomime in het eerste bedrijf, waar twee fluiten een van de meest sensuele duetten uit het operarepertoire brengen, zonder dat er een zangstem aan te pas komt. Op andere momenten dreigt het risico van een zekere dorheid.
Dirigent Dmitri Jurowski trapt niet in de val van het intellectualisme maar durft, soms tegen de uitvoeringstraditie in, lyriek en emotie te beklemtonen waar hij dat gepast acht. Dat doet de muziek hoorbaar goed en maakt dat je de volle tijd – een uur en veertig minuten, zonder pauze – bij de les blijft. Maar het vergt ook een groot engagement van de zangers. Hun partijen, die sowieso al erg zwaar zijn, duwt Jurowski soms tot aan de grens van het haalbare. Maar het ensemble dat Opera Vlaanderen heeft gevonden kan het aan.
Guy Joosten kondigde aan dat dit zijn laatste productie in België zou zijn. Hij gaat zich meer toeleggen op zijn internationale carrière, met name in Azië. Als dat zo is – we hopen van niet – was dit een waardig afscheidscadeau.
Tot 12 februari in Opera Antwerpen. Van 21 februari tot 3 maart in Opera Gent.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
